تئوری موسیقی بخش سوم
در این بخش از تئوری موسیقی درباره انواع گام ها ومدهای کلیسایی را خواهیم آموخت. همچنین درباره فواصل و درجات گام ها صحبت خواهیم کرد. لازم به ذکراست اگرهنرجوی موسیقی هستید این بخش را به خوبی یاد بگیرید.
گام چیست ؟
گام به اصواتی که با فواصل مشخص کنارهم قرارگرفته اند ونت اول وآخرآنها نسبت به هم یک اکتاو فاصله دارند. اصوات مشخص و پی درپی را درجه های گام می گویند.
گامها به دو دسته کلی تقسیم میشوند
گام دیاتونیک
گام کروماتیک
گام کروماتیک
گام کروماتیک از فاصله های نیم پرده ای تشکیل شده است. یعنی هرنت فواصل رابصورت نیم پرده طی کرده که درآخربه نت سیزدهم (اکتاو) خود می رسد. می توان ازهرنتی با رعایت کردن الگو گام کروماتیک بدست آورد.
A-A#-B-C-C#-D-D#-E-F-F#-G-G#-A
مدهای کلیسایی در قرن هشتم
درقرن هشتم میلادی نظام هشت مدی گسترده ترشد وچهارمد دیگرکه دو تای آن اصلی ودوتای دیگر فرعی بود اضافه شد.
آئولین (Aeolian)
ایونین (Ionian)
هیپوآئولین (HypoAeolian)
هیپوایونین (hypoAeolian)
گام کاسته (Diminished)
گام کاسته بدون صدای آخرازهشت نت که از چهار پرده و چهارنیم پرده تشکیل شده است.نام دیگر آن را اکتاتونیک نیز است.
Do__ ۱__ Re __ ۰/۵__ Mi بمل__ ۱__ Fa__ ۰/۵__Faدیز __۱ __sol دیز__ ۰/۵__ La __ ۱__ Si __ ۰/۵__ Do
گام پنتاتونیک (Pentatonic)
گام پنتاتونیک از پنج نت تشکیل شده است که الگوی آن بصورت مینور و ماژور می باشد.
ماژور
Do –۱– Re –1– Mi –1/5– Sol –۱– La –1/5– Do
مینور
La – ۱/۵– Do –1– Re –1– Mi –۱/۵– Sol –1– La
گام تمام پرده (Whole tone)
این گام فاصله ی نیم پرده ای ندارد و تمام فواصل نت های آن بصورت یک پرده می باشد. کلود دبوسی آهنگساز امپرسیونیست فرانسوی آن را ابدا کرد که نام دیگر این گام هگزاتونیک نیز هست.
گام ماژور (Major)
این گام به ترتیب از فواصل ۲/۵ و۳/۵ پرده ای تشکیل شده است. از دوره باروک مد ایونین به عنوان مدماژور به کار گرفته شده است.
)Do( _۱_ )Re( __۱__ )Mi( __۰/۵__ )Fa( __۱__ )Sol( __۱__ )LA( __1__ )SI(__0/5__ )Do(
گام مینور (Minor)
در دوره باروک الگوی گام آئولین به عنوان مد مینور طبیعی استفاده شده است. گام مینوراز فواصل ۱/۵ ، ۲/۵ و ۲ پرده ای تشکیل شده است.
) La( _۱_ )Si( __۰/۵ __ )Do ( __ ۱__ )Re( __۱__ )Mi( __۰/۵ __ )Fa( __1__ )Sol(__1__ )La(
گام مینورهارمونیک (Harmonic minor)
در گام مینورهارمونیک درجه هفتم مینورطبیعی را نیم پرده زیرتر می شود که به آن مینورهارمونیک میگویند.
گام مینور ملودیک (Melodic minor)
زمانی که درجات ششم و هفتم گام مینور نیم پرده زیرتر شود گام مینورملودیک بدست می آید. اما این فقط در زمانی که درجات ششم و هفتم در حالت بالا رونده باشند اتفاق می افتد. در حالت پایین رونده این درجات به حالت قبلی خود بازمی گردند.
فواصل درموسیقی
فاصله در موسیقی عبارت است ازمسافت میان دو نت از یکدیگر که دونت پی درپی را متصل وغیرازآن رامنفصل گویند.
فاصله ساده
زمانی که فاصله ی بین دونت از یکدیگراز یک اکتاو بیشتر نشود را فاصله ساده گویند.
فاصله ترکیبی
زمانی که فاصله بین دونت از یک اکتاو بیشتر شود را فاصله ترکیبی گویند.
انواع فواصل درموسیقی
فواصل دوم،سوم، ششم وهفتم را بزرگ یا ماژور(Major) می نامیم. فاصله های چهارم، پنجم وهشتم را درست یا پرفکت(Perfect )می گوییم.
یکم درست __
دوم بزرگ ۱پرده
سوم بزرگ ۲پرده
چهارم درست ۲/۵پرده
پنجم درست ۳/۵پرده
ششم بزرگ ۴/۵پرده
هفتم بزرگ ۵/۵پرده
هشتم درست ۶پرده
فواصل کوچک (minor)
زمانی که از فواصل بزرگ نیم پرده کم شود فاصله کوچک بدست می آوریم.
یکم درست __
دوم کوچک (نیم پرده)
سوم کوچک (۱/۵پرده)
ششم کوچک (۴پرده)
هفتم کوچک (۵پرده)
فاصله کاسته (Diminished)
زمانی که فاصله کوچک و درست نیم پرده کم شوند فاصله کاسته خواهیم داشت.
سوم کاسته ۱پرده
چهارم درست ۲پرده
پنجم درست ۳پرده
ششم کاسته ۳/۵پرده
هفتم کاسته ۴/۵پرده
منابع:
مبانی نظری موسیقی، مصطفی کمال پورتراپ
مبانی موسیقی،کیوان جعفری نژاد.سروین حزین